سبک زندگی جاهلی در عصر اسلامی

بسم الله الرحمن الرحیم

اصطلاح جاهلیت به دوره فترت پیش از اسلام و فتح مکه اطلاق می شود؛ اما اصطلاح قرآنی آن ناظر به هر گونه عقاید و رسوم و سنت هایی است که بر اساس ساختار غیر دینی سامان گرفته و ریشه در بی خردی و خرافات بی برهان عقلی و نقلی دارد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، جاهلیت به این مفهوم عصر و زمان و دوره و مکان و قوم و قبیله و نژاد نمی شناسد؛ بنابراین فرهنگ و سبک زندگی جاهلی ممکن است در هر زمانی و مکانی و در میان هر قوم و ملتی بروز و ظهور کند؛ چنان که امروزه نیز فرهنگ جاهلی نه تنها در میان غیر مسلمانان، بلکه حتی در میان مسلمانان خودش را نشان می دهد و مسلمانان نیز اگر در همه ابعاد زندگی یا عقیدتی بر اساس فرهنگ جاهلی عمل و رفتار نکنند، ولی نشانه های از فرهنگ و سبک جاهلی را می توان در عقاید مشرکانه یا رفتارهای ضد شریعت آنان یافت تا جایی که گویی فرقی میان مسلمان و غیر مسلمان در فرهنگ و سبک زندگی آنان نیست و به نوعی در «وحدت فرهنگی» جهانی غرق شده اند که ابزارها و فن آوری های نوین ارتباطی و رسانه آن را تسهیل کرده و نوعی گفتمان فرهنگی غالب را رقم زده است.

خطری که امروزه مسلمانان را تهدید می کند همین تهاجم فرهنگ جاهلی است که از طریق رسانه ها و گفتمان حاکم فرهنگی بر جهان ارایه بلکه تحمیل می شود. فشار گفتمانی فرهنگ جاهلی جهانی امروزه به طور عمل می کند که هر کسی تلاش دارد تا در ساختار «شکلی» همرنگ جماعت شود تا از رسوایی عدم همرنگی برهد و سری در میان سرها داشته باشد؛ این در حالی است که گفتمان فرهنگ جاهلی و سبک زندگی آن بر پایه عقاید باطل و فلسفه مادی سامان یافته که با فلسفه و سبک زندگی قرآنی در تضاد کامل است.

اوصاف فرهنگ جاهلی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، جاهل بی خردی است که تعقل و تفکر و برهان را کنار گذاشته و بر اساس ظنون عمل و رفتار می کند؛ این گرایش به عدم تعقل و تفکر و برهان عقلی به سبب دفن و دسیسه نفس مستوی الهی و فطرت الهامی است؛ زیرا وقتی این گونه شود، قلب که مسئولیت تعقل و تفقه و تفکر و نیز گرایش ها و گریزش های صحیح و درست را دارد، مختوم و مطبوع شده و کارکردهای فطری خویش را از دست می دهد. این گونه است که شخص نه تنها درک و فهم درست و صحیح از حقایق هستی نخواهد داشت، بلکه تا جایی گرفتار وارونگی فکری و گرایش می شود که افساد را عین اصلاح می داند و در ساختار بی شعوری و عدم درک حقایق به جنگ برهان و عقل و تفکر و تعقل صحیح و داده های آن می رود و زندگی خویش را بر مدار و محور خرافات و سنت ها و رسوم های ضد ارزشی اخلاقی سامان می دهد.(شمس، آیات 7 تا 10؛ اعراف، آیه 179؛ بقره، آیات 7 تا 13)

از نظر قرآن، جاهلیت به این معنا در هر جایی و زمانی ممکن است ظهور و بروز کند و مختص به عرب جاهلی پیش از اسلام یا فتح مکه ندارد؛ زیرا عقاید و رفتارهای انسانی تابع شرایط «نفس» است به طور که اگر بر فطرت خود باقی باشد، گرایش به تعقل و تفکر و گرایش های صحیح به حق و ارزش های الهی – انسانی از جمله «دین، حیاء، تعقل» دارد و بر اساس هدایت های تکوینی و فطری سپس هدایت تشریعی پاداشی نقلی عمل می کند، و اگر نفس مستوی تغییر یابد و فطرت الهی دفن و دسیسه شود، توانایی ادارکی و گرایشی صحیح از دست می رود و شخص به جای تعقل و تفکر دنبال ظنون و خرافات می رود و ضد ارزش ها جای ارزش ها را می گیرد.

به سخن دیگر، برای جاهلان بی خرد و هدایت گریز، اوصافی است که در هر دوره و زمانی و نیز مکانی ممکن است بروز و ظهور کند. پس اگر به شکل فرهنگی یا گفتمان فرهنگی بروز کند و به تعبیری «پدیده و ظاهره اجتماعی» شود، چنین فرهنگی را فرهنگ جاهلی و گفتمان آن را گفتمان جاهلی می گویند. از نظر قرآن برخی از اندیشه ها و باورها و اعتقادات جاهلی درباره خدا در میان مسلمانان شکل گرفت و آنان را تحت تاثیر قرار داد؛ بنابراین هیچ کسی در هیچ دوره ای ایمن از تفکر جاهلی و رفتارها و رویه های آنان نخواهد بود.(آل عمران، آیات 152 تا 154) خدا گزارش می دهد که برخی از مسلمانان گرفتار انگیزه های عصر جاهلی شدند(نساء، ایه 94) و حتی همانند زنان جاهلی نیز رفتار زشت نابهنجار داشتند.(احزاب، آیه 33)

از نظر قرآن و آموزه های وحیانی آن، یهودیان در عصر  اسلامی خواستار آن بودند تا پیامبر(ص) درباره آنان بر اساس فرهنگ جاهلی قضاوت و داوری کرده و حکمیت نماید.(مائده، آیه 50) بر اساس گزارش های روایی، یهودیان اگر حکمی بر ضد ضعیفانشان بود آنان را به اجرای حکم وادار می کردند و اگر بر ضد اقویا و اشرافشان بود آنان را مواخذه نمی کردند.(مجمع البیان، ج 3 و 4، ص 316)

از نظر قرآن، فرهنگ جاهلی، در افراد جامعه اوصاف و رفتارهایی را موجب می شود که جزو ملکات و شاکله شخصیتی افراد آن جامعه می شود. از همین روست که مردم گرفتار فرهنگ جاهلی دارای صفات و اوصافی چون: تعصب و حمیت نسبت به قوم و نژاد و زبان و آداب و رسوم خویش بوده(فتح، آیات 25 و 26؛ شعراء، آیات 195 تا 199؛ فصلت، آیه 44)، اصرار و پافشاری نسبت به مرام و مسلک های باطل و خرافی(فرقان، آیات 41 و 42؛ ص، آیات 4 تا 7)، تقلید کورکورانه از نیاکان(بقره، آیه 170؛ اعراف، آیه 28؛ لقمان، آیه 21)، اصرار بر شرابخواری و ترویج آن(بقره، آیه 219؛ مائده، آیه 90)، گرایش به فحشاء و منکرات(اعراف، آیه 33)، گرایش به ضلالت و گمراهی از حق و اسلام و شرایع آن(بقره، آیه 198؛ آل عمران، آیه 164)، گرایش به تکاثر در قدرت و ثروت به عنوان مهم ترین ارزش های اجتماعی(تکاثر، آیات 1 و 2)، گرایش به تعبیض جنسیتی میان دختر و پسر(نحل، آیات 58 تا 62؛ طور، آیه 39)، بدعت در احکام بر اساس امور خرافی(مائده، آیات 103 و 104)، توجه و اهتمام ویژه به جاذبه های جنسیتی و خودنمایی و تفاخر بر اندام یا بخشی هایی از آن(احزاب، آیه 33)، جنگ و خونریزی برای کسب غنایم جنگی و ثروت و قدرت(نساء، آیه 92)، ننگ شماری دختر و استثمار و استفاده جنسی از زن(نحل، آیات 58 تا 62)، اکراه و اجبار دختران بر فحشاء و کسب درآمد(نور، آیه 33)، قتل دختران و زنده به گور کردن آنان و امروزه در قالب سقط جنین(نحل، آیه 59)، بیزاری از ازدواج با دختران یتیم و اعراض از آن(نساء، آیه 127)، خصومت و دشمنی در میان مردم(آل عمران، آیه 103)، روحیه و رویه تجاوزگری(اعراف، آیه 33)، عبادت های خرافی هم چون کف و سوت زدن (انفال، آیه 35)، آدم ربایی (انفال، آیه 26؛ قصص، آیه 57)، استعاذه و پناهجویی به جن (جن، آیه 6)، تفأل ب تیرهای مخصوص به نام ازلام(مائده، آیات 3 و 90)، تقسیم و تعیین سهام هر کسی با قمار و تیرهای مخصوص(همان)، خوردن گوشت خوک، خون، حیوانات مرده و مردار(همان؛ نحل، آیه 115)، خوردن جنین مرده دام(انعام، آیه 139)، رباخواری (بقره، آیات 275 و 278)، عدم سوارشدن بر برخی از چارپایان(انعام، آیه 138)، بازی شطرنج(مائده، آیات 3 و 90)، فرزندکشی(انعام، آیه 137)، کشتن فرزند به سبب ترس از فقر و تنگدستی و خورشت های رنگارنگ(انعام، آیه 151؛ اسراء، آیه 31)، قتل بی گناهان(اسراء، آیه 33)، قربانی بر بتان(مائده، آیه 3)، تحریم خوردن گوشت قربانی(حج، آیه 36)، قمار(مائده، آیه 90)، ورود بی سلام به خانه دیگران(نور، آیه 27)، ورود به اذن به خانه دیگران(همان)، ورود ناگهانی به خانه دیگران(همان)، اختصاص و نیز وقف سهمی از درآمدها از زراعت و چارپایان برای بتان(اانعام، آیه 136؛ نحل، آیه 56)، استفاده کالایی از زن(نساء، آیه 19)، منع زنان از ازدواج به طمع ارث بردن از آنان(همان؛ مجمع البیان، ج 3 و 4، ص 39)، خودآرایی و حضور بدون پوشش در میان مردم(احزاب، آیه 33)، گرایش به انحراف اخلاقی و جنسی در میان زنان(ممتحنه، آیه 12)، نسبت دادن فرزند حاصل از زنا به شوهر خویش(همان)، سرقت از شوهر(همان)، گرایش به شعرهای بی پایه و بی حکمت(شعراء، آیات 224 تا 226)، نامحدود بودن دفعات طلاق رجعی(بقره، آیه 229)، وجود نداشتن عده طلاق(همان)، طلاق همسر به صروت ظهار(احزاب، آیه 4؛ مجادله، آیات 2 و 3)، جلوگیری از ازدواج زنان مطلقه(بقره، آیات 231 و 232) و مانند آنها از مهم ترین روحیات و رویه ها و رفتارهای نابهنجار فرهنگ جاهلی است که در هر عصر و مصری می تواند تکرار شود و اختصاص به دوره یا جایی ندارد.

از نظر عقایدی نیز گرفتاران به فرهنگ جاهلی در هر عصر و مصری گرفتار عقاید باطلی چون: الوهیت جن(سباء، آیه 41)، انکار آخرت(انعام، آیات 113 و 150)، انکار رسالت پیامبران(جن، آیات 6 و 7)،  انکار معاد و بازگشت مردگان به اجسام(همان؛ نحل، آیه 38)، شرک افعالی و حاکمیت غیر خدا در تدبیر و ربوبیت و پروردگاری هستی(آل عمران، آیه 154)، اعتقاد به پروردگاری و ربوبیت جن(انعام، آیه 100)، عبادت جن(سباء، آیه 41)، پناهجویی به جن برای امنیت و آرامش(جن، آیه 6)، اعتقاد به غیب دانی جنیان(طور، آیه 29)، ستاره پرستی(نجم، آیه 49)، باور و اعتقاد به تاثیر ستارگان در فقر و غنای انسان(نجم، آیات 48 و 49)، اعتقاد به دختر داشتن خدا(نحل، آیه 57)، گرایش به کهانت و استمداد از جن برای اخبار غیبی و کارهای شگفت(طوره، آیه 29؛ حاقه، آیه 42) و مانند آنها بودند که می تواند در جهان معاصر یا هر زمانی دیگر تکرار شود.