بسم الله الرحمن الرحیم
در بازی های رایانه ای، امکانات قرار داده شده تا هر کسی بر اساس اراده اختیاری خویش انتخاباتی داشته باشد که به نظرش می تواند با این امکانات حتی در صورت شکست در برخی از مراحل و نیز بازگشت به آغاز بازی یا مرحله ای از آن، پیروزی را برای خویش رقم زند. این انتخابات پیش از بازی انجام می شود و امکان تغییر یا تبدیل در میانه بازی وجود ندارد. پس اگر شخص در بازی پیروز یا شکست بخورد به انتخاب ارادی و اختیاری خودش است.
هم چنین در فن آوری های جدید و نوین، طراحی کاملی از یک فرش یا پارچه، بلکه قطعات فنی پیشرفته در رایانه انجام می شود که از آن می توان به عالم «امر» تعبیر کرد. این طراحی در رایانه، ثبت و ضبط می شود که در اصطلاح قرآنی از آن به «ام الکتاب» یا «کتاب مبین» یا «کتاب حفیظ» یاد می شود. این طراحی از پیش تعیین شده در حافظه رایانه، به دستگاه تولیدی داده می شود که از آن در اصطلاح قرآنی به «عالم خلق» تعبیر می شود و این گونه است که فرش یا پارچه یا قطعات به شکل عینی و ملموس در خارج تولید و در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد.
بر اساس آموزه های قرآنی، چنین امکاناتی برای انسان در عالم «امر» پیش از «خلق» فراهم است و انسان انتخاباتی به اراده داشته است که در «ام الکتاب» ثبت و ضبط شده و در عالم «خلق» در حال اجرا است. البته بسیاری از مردم گرفتار «غفلت» نسبت به این امر می شوند و یادشان می رود که انتخابات ارادی در عالم «امر» که از آن به عالم «الست» یا «عالم ذر» نیز یاد می شود، داشته اند.
از نظر قرآن، انسان ها هر چند که بر اساس «تقدیرات الهی و انتخاب ارادی» در عوالم پیش از خلقت در سیر نزولی خویش داشته و امکان «تغییر یا تبدیل» در این انتخابات ارادی در مرحله بازی دنیا و ساحت خلقی برای آنان به سادگی و آسانی نیست، اما می توانند بر اساس «مشیت الهی و سنت ها و قوانین حاکم» بر هستی و انسان، تبدیل و تغییراتی را از خدا بخواهند تا در مقام «طراحی» جدید به عنوان «آفریدگار و پروردگار»، «تبدیل» داشته باشد؛ زیرا با آن که همه چیز هستی در «ام الکتاب» کتابت و ثبت و ضبط شده تا در عالم خلق اجرایی شود، اما این گونه نیست که امر از دست خدا خارج باشد، بلکه او می تواند «محو و اثبات» داشته و چیزی را محو کرده و چیزی دیگر را اثبات کند تا جایی که اگر انسانی به سبب انتخاباتی که در عالم پیش از خلقت داشته، گرفتار «شقاوت» می شود، می تواند آن را تبدیل کرده و «سعادت» را جایگزین آن سازد.
پرسش این نوشتار این است که چگونه چنین چیزی برای انسان و تحت چه شرایطی ممکن است تا چنین تغییر، بلکه تبدیلی عظیم در عالم «امر» یا «ام الکتاب» از طریق خدا انجام دهد؟ نویسنده با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن، بر آن است تا گوشه ای از حقایق قرآنی را در این باره تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
عالم امر و عالم محو و اثبات
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، در یک دسته بندی کلی عالم هستی به دو عالم امر و خلق دسته بندی می شود که تحت حاکمیت و مالکیت تمام الهی است: له الامر و الخلق.(اعراف، آیه 54)
عالم امر چیزی شبیه عالم طراحی رایانه ای است که این طراحی پیش از خروجی در قالب «عالم خلق» انجام می شود؛ یعنی همه چیز در عالم امر طراحی کامل می شود تا جایی که مشخص می شود که برای هر کسی چه چیزی از امکانات خواهد بود و چه چیزی در چه زمانی به او عطا یا از او گرفته می شود. چنین چیزی برای خدا بسیار آسان و «یسر» است که همه چیز هستی را با تمام جزئیات پیش از خلقت، در عالم امر مشخص و مقدر ساخته و در «ام الکتاب» ثبت و ضبط کرده و سپس در عالم خلق در چارچوب زمان و مکان تحقق بخشد.(حدید، آیات 22 و 23) پس اگر چیزی به کسی داده یا گرفته می شود همه بر اساس همان طراحی از پیش تعیین شده در عالم امر و مکتوب در ام الکتاب به عنوان کتاب اصلی همانند طراحی در رایانه است.(همان)
البته تقدیر هر چیزی با تمام جزئیات در عالم امر و در ام الکتاب به این معنا نیست که امر مدیریت آن پس از دستور تولید در عالم خلق از دست خدا خارج شده باشد و خدا نتواند هیچ تبدیل و تغییری در طراحی و تقدیرات داشته باشد؛ بلکه خدا هم چنان بر اساس مشیت خویش می تواند اراده کند تا هر تغییر یا تبدیلی در طراحی انجام می شود؛ زیرا خدا می فرماید: یمحو الله ما یشاء و یثبت و عنده ام الکتاب؛ خدا هر چه مشیت کند محو یا اثبات می کند و در نزدش ام الکتاب است.(رعد، آیه 39)
پس با آن که برای هر چیزی از سوی خدا «تقدیر» مشخص و معین است که در ام الکتاب ثبت و ضبط است(فرقان، آیه 2؛ حدید، آیه 22)، اما این گونه نیست که امر مالکیت آن از دست خارج باشد و خدا نتواند در تقدیرات مشخص تبدیل یا تغییری داشته باشد، بلکه حتی در زمان تحقق آن در عالم خلق برای خدا این امکان است تا محو و اثبات داشته باشد و مقدرات در عالم امر و ام الکتاب را تبدیل و تغییر دهد.(رعد، آیه 39) در اصطلاح فنی اسلامی گاه از این محو و اثبات به عنوان «نسخ»(بقره، آیه 106)، و گاه دیگر به اصطلاح روایی از آن به عنوان «بداء» و آشکار شدن امری نهان یاد می شود؛ زیرا خدا بر هر چیزی قادر است.(همان)
تغییر و تبدیل با توبه و دعا
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان نمی تواند مستقیم به تبدیل و تغییر در خلق یا امور تقدیری خویش اقدام کند که برایش در ام الکتاب از پیش تعیین شده است؛ زیرا عالم امر و عالم ام الکتاب بیرون از دایره علمی و قدرت انسان است؛ زیرا عالم اختصاصی خدا است؛ بلکه حتی انسان در عالم «ملک» و «خلق» نیز هر گونه تصرفی را نخواهد داشت، بلکه تصرفات انسان در محدود مشیت الهی است که برای انسان تعیین شده است. پس اگر انسان در عالم ملک و خلق نمی تواند هر گونه تصرفی داشته باشد مگر تصرفاتی که بر اساس مشیت و مقدرات مشخص و معین در ام الکتاب برای او تعیین شده است، به طور «اولی» و طریقت اولویت ناتوان و عاجز از تصرفات در عالم امر و ام الکتاب است که بیرون از دایره زمان و مکان و تصرفات انسان مخلوق است.
اما از نظر قرآن، خدا بر هر چیزی «قدیر» است(بقره، آیه 106) و عالم ملک و ملکوت، عالم امر و خلق تحت سلطه الهی است و خدا مالک مطلق و حاکم تمام آنها است.(ملک، آیه 2؛ یس، آیه 83)
پس اگر انسان ناتوان و عاجز نسبت به عالم امری و ام الکتاب و تصرفات در آن است، چگونه می تواند «تقدیر» خویش را تغییر داده و تبدیل نماید و چیزی را محو و چیزی دیگری را اثبات کند؟
از نظر قرآن، انسان می تواند با مراجعه به خدا و درخواست و دعا از خدا بخواهد تا در عالم خلق و مُلک در قالب «تغییر ده قضا را» و در عالم امر و ملکوت، «ان کنت فی ام الکتاب شقیا فاجعلنی سعیدا؛ اگر در ام الکتاب شقی هستم، پس مرا سعید قرار ده»(نگاه کنید: مفاتیح تعقبیات روزانه» این چنین تغییر و تبدیل و محو و اثباتی را از خدا بخواهد.
بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، انسان با «توبه و استغفار»؛ یعنی بازگشت به سوی خدای قادر متعال و قرار گیری تحت مغفرت الهی از یک سو، و «دعا» و درخواست از خدا می تواند چنین تغییرات و تبدیلاتی نه تنها در عالم خلق به شکل «تغییر در قضا»ی حتم داشته باشد، بلکه می تواند در عالم امر به شکل «تبدیل» محو و اثبات داشته باشد؛ زیرا هنگامی که کسی توبه می کند به خانه نخست باز می گردد و همانند بازی رایانه ای از آغاز دوباره شروع می کند؛ و هم چنین کسی که دعا می کند، خدا به او عنایت کرده و امر را به گونه ای دیگر «تعبیه» کرده و برایش فراهم می آورد.(فرقان، آیه 77)
شب قدر، شب تقدیرات
بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، تقدیرات به دو دسته کلی و جزیی تقسیم می شود؛ زیرا برای هر چیزی از جمله هر شخص انسانی یک تقدیر کلی است که ظرفیت وجودی او را مشخص می کند(فرقان، آیه 2) و نیز یک تقدیر جزیی است که مرتبط با اصابات در طول زمان و زندگی دنیوی در چارچوب عطایا یا گرفته ها از ابتلائات در قالب خیرات و شرور است.(حدید، آیات 22 و 23؛ بقره، آیات 155 و 156؛ عنبکوت، آیات 2 و 3؛ انبیاء، آیه 35)
از نظر قرآن، در طول هر سال، شبی از شب ها مقدرات جزیی بلکه حتی کلی نیز می تواند مشخص شود که از آن به شب قدر یاد می شود. این شب قدر در یکی از شب های دهه آخر ماه رمضان قرار دارد که بر اساس روایات شب های 19 و 21 و 23 این ماه مبارک است. البته بر اساس روایات، شب نخست تقدیر و شب دوم امضا و شب سوم تثبیت می شود. بنابراین، به یک معنا یک شب است که تقدیر کلی وجزیی برای هر چیزی مشخص و معین می شود. از نظر قرآن، شب قدر در ماه رمضان از نظر ارزشی به عنوان هزار ماه یعنی هشتاد و چهار کمی بیش یا کم تر از سال را شامل می شود.(قدر، آیات 1 تا 3) بنابراین می توان گفت شب قدر، شبی است که برابر با هشتاد سال است. این بدان معنا خواهد که اگر کسی یک شب قدر در طول زندگی اش را ادراک کند، به اندازه هشتاد سال تاثیرگذار بهره مند از آن یک شب خواهد بود. از همین رو، برخی گفته اند: کسی که در طول عمرش شب قدری را ادراک کند، یک شبه ره صد ساله را پیموده است؛ زیرا می تواند تقدیرات خویش را به توبه و دعا چنان تغییر یا تبدیل کند که سعادت ابدی اخروی برایش رقم بخورد.
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، در شب قدر «هر امری» با «حکمت» و هدف مقدر و مشخصی تعیین و ابلاغ و پس از امضا برای قضا و اجرا در عالم خلق به دست کارگزاران یعنی فرشتگان الهی داده می شود. پس در مقام فرقان و جداسازی مشخص می شود که به چه کسی چه چیزی داده یا گرفته می شود و اصابات خیر و شر او چه چیزی در چه سطح از کمیت وکیفیت است.(فرقان، آیات 1 تا 4)
بر اساس روایات تفسیری، ام الکتاب در دست خلیفه الله و امام هر زمانی است که امروز در دست امام زمان(عج) است؛ زیرا خدا ام الکتاب را در اختیار امام و خلیفه خویش قرار داده است. فرشتگان و کارگزاران الهی هر ساله در شب قدر به نزد امام هر زمان می آیند تا به عنوان خلیفه الله و امام بر اساس آن چه خدا در ام الکتاب «مقدر» کرده به کارگزاران ابلاغ کند تا آنان اجرایی کنند.
بنابراین، یکی از راه های تاثیرگذار در تغییر در تقدیر، بلکه تبدیل در آن به شکل مثبت و قرار گیری در شرایط ابتلایی مفید و سعادتمند بهتر است که انسان مومن از خلیفه الله و امام زمان خویش بخواهد تا دستگیر او باشد. پس اگر خود اقدام به توبه و استغفار می کند، امام و خلیفه الله را نیز مدد گیرد و از او بخواهد تا برایش استغفار کند؛ زیرا بر اساس آموزه های وحیانی با توسل و وسیله قرار دادن خلیفه الله می تواند به پیشگاه خدا «تقرب» یافت و از این تقرب سود جست. البته زمانی این امر با مراجعه به سوی پیامبر(ص) به عنوان خلیفه الله انجام می شد(نساء، آیه 64) و امروزه با مراجعه به اوصیای ایشان از امامان معصوم(ع) که همان صاحب العصر و الزمان(عج) است.(نساء، آیه 59؛ مائده، آیه 3)
به سخن دیگر، انسان می تواند در شب قدر از خدا با توبه و استغفار و دعا بخواهد تا مقدرات او را به گونه ای رقم زند که سعید و خوشبخت در دنیا وآخرت باشد و اگر ابتلایی است به توفیق الهی از آن سربلند بیرون آید نه آن که به اصابت بدی و شرور، مایوس شود و به اصابت خیری فرحناک گردد که چنین رفتاری بیرون از پذیرش تقدیرات الهی است.
البته از نظر قرآن، زمانی توسل به معصومان(ع) و استغفار ایشان تاثیر دارد که شخص خودش را ساخته باشد، نه آن که اهل گناه باشد و روزه خواری کند و هر کار مخالف با آموزه های اسلامی را انجام دهد و آنگاه در شب قدر از خدا بخواهد تا سعادتمند باشد، بلکه شخص می بایست با استفاده از نور قرآن و پاکسازی و تزکیه در ماه مبارک رمضان با روزه و توبه و استغفار و دعا شرایط را برای تغییر و تبدیل مثبت فراهم آورد؛ زیرا ماه مبارک رمضان ماه توبه و استغفار و دعا و بلکه ماه تزکیه نفس و کسب تقوای اخص در عالی ترین درجات آن است؛ زیرا بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، کسی که روزه ماه مبارک رمضان را می گیرد خود را چنان می سازد که حتی از مباحاتی چون شهوت جنسی و غذایی و خورد و خواب و نوشیدن از حلال الهی دست بر می دارد و تلاش می کند تا روحانیت خویش را تقویت کند و مطلوب الهی شود و رضایت الهی را به دست آورد. این گونه است که خدا عنایت خاصی به او داشته واو را تزکیه کرده و به رشدی می رساند که او را در جرگه سعادتمندان قرار می دهد و تغییر وتبدیل مثبتی را در او ایجاد می کند و تقدیرات نیکی را برایش رقم می زند.(بقره، آیات 183 تا 187)
به هر حال، از نظر آموزه های وحیانی قرآن، شب قدر شب تغییر در قضا و تبدیل در تقدیر است که انسان های مومن و متقی و محسن با اعمال خویش و بهره گیری از استغفار و توبه و دعای خویش و توسل به معصومان(ع) می توانند سرنوشت مقدر خویش را چنان بسازند که اهل بهشت باشند و در عالی ترین درجات آن قرار گیرند.
پس با آن که هر چیزی به یک معنا در ازل در قالب طراحی خدا تعیین و در ام الکتاب ثبت و ضبط شده و عالم بر اساس همین مشیت حکیمانه الهی سیر و صیرورت دارد و در جاده و صراط مستقیم هدایت الهی به سوی کمال خود می رود(طه، آیه 50)، اما انسان بلکه جن می تواند با توبه و استغفار شرایط دعا واستجابت آن را فراهم آورد و از خدا بخواهد تا در ام الکتاب تبدیل وتغییری به نفع او ایجاد کند. البته کسانی می توانند با خدا این گونه ارتباط برقرار کرد و مستجاب الدعوه شوند که بسترهایی اطاعت و بندگی را با اعمال صالح ایمانی خویش ایجاد کرده باشند؛ زیرا کسی که عاصی است دعای او تاثیری نخواهد داشت و خدا به او نگاهی نمی کند؛ زیرا خود او خدا را فراموش کرده وعلیه او عمل ورفتار می کند واین گونه نه به خدا بلکه به خود ظلم می کند و محروم از رحمت وغفران الهی می شود و دعای او مورد اجابت قرار نمی گیرد. از همین روست که خدا در قرآن، از بندگان می خواهد تا به دور از استکبار اهل اطاعت باشند تا خدا دعاهای ایشان را اجابت کند.(غافر، آیه)
